فرش دستباف از دسته منسوجاتی است که سابقه‌ای بسیار طولانی دارد. تاریخچه بافت فرش دستباف بر می‌گردد به سال‌های بسیار دور و دوران باستان. در این بخش تاریخچه‌ی مختصری از فرش دستباف را خواهید خواند. این متن از منبع «فرش دستباف ترکمن بازتاب خلاقیت و هنر» برداشت شده و در اختیار شما قرار گرفته است.
تاریخچه بافت فرش دستباف
در ادوار مختلف تاریخ، صنعت بافندگی تجسمی از فرهنگ و هنر هر قوم یا ملتی به حساب می‌آمد. هنر بافندگی در ایران نه تنها در برابر اقوام مهاجم مقاموت کرد، بلکه به آنان گاه سیمای ایرانی نیز بخشید. به اعتباری حرفه فرش بافی به شهادت تاریخ، بعد از بافت سبد و پارچه در دوران مادر شاهی که مردان مشغول به شکار بودند، توسط زنان به وجود آمد. فرش‌های اولیه از پوست درختان، پوست حیوانات و سایر الیاف نباتی همچون حصیر تهیه می‌شد. پس از اینکه حیوانات اهلی شدند، از پشم آنان برای بافت فرش استفاده می‌شد. در اشعار هومر از ارابه‌ّای ایرانی که با فرش‌های ارغوانی پوشیده شده بودند یاد شده است. گزنفون در کتاب آنابایس می‌نویسد: «ایرانیان برای زیر بسترهای خود از فرش‌های نرم استفاده می‌کردند.»
قدیمی‌ترین دستبافته‌ها
محققین گمان می‌کنند که پدید‌آورندگان نخستین فرش از پشم گوسفند، مردم چادرنشین آسیای مرکزی باشند. این نظر به این دلیل بود که مردم این منطقه پشم گوسفند در اختیار داشتند. قدیمی ترین نمونه‌ی فرش طرح دارد و گره بافت که بوسیله‌ی باستان شناس روسی رودنکو کشف شد، قالیچه پازیریک است. این قالیچه حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قدمت دارد. پروفسور روندکو باستان شناس معروف شوروی خبر از کشف فرشی داد که از گور یخ زده یکی از شاهان سکایی در آلتایی مغولستان نزدیک نواحی جنوبی سیبری بدست آمده است. نام این فرش را به اسم محل کشف شده آن پازیریک نهادند که امروزه در موزه آرمیتاژ لنینگراد نگهداری می‌شود. فرش پازیریک دارای چهل رج شمار است و در هر متر مربع ۳۶ گره دارد. رنگ فرش را سرخ تیره، قهوه‌ای، نارنجی و نوعی سبز متمابل به آبی و از نوع رنگ‌های گیاهی و حیوانی تشخیص داده‌اند.
صاحب نظران با توجه به شباهت نقش سوران، اسب‌ها، لباس‌ها و تزئینات آن که در حشایه بافته شده است، با نقش سوران و اسب‌های دوران هخامنشی در کاخ‌های سوخته‌ی تخت جمشید، حدس می‌زنند که این فرش را در جغرافیای فرهنگی ایران بافته‌اند. اما با توجه به اینکه در متن این فرش، ۲۴ گل دیده می‌شود (۴×۶ گل به موازات هم) می‌تواند نمادی از ۲۴ مرزند اوغوز باشد. بنابراین با توجه به خاستگاه اصلی اوغوزها یعنی مغولستان که مکان کشف فرش مذکور است، شاید بتوان گفت که این فرش دست باف اوغز‌هاست که امروز ترکمن شناخته می‌شوند.
هنر ترکمنان در بافت فرش
بر قله بلند هنر ترکمن، هنر فرش بافی می‌درخشد. فرش ترکمن از یک نوع پود، گره متقارن و از خانواده تخت بافت است. گره پود با استفاده صحیح از شانه مخصوص مناطق ترکمن نشین، ظرافت و فرم خاصی دارد. هنر قرش بافی در بین مردم ترکمن چکیده‌ایست از ذوق، صنعت، سلیقه، حوصله و بردباری این مردم. همچنین زاده ذهن خلاق، اندیشه جستوجوگر و دست‌های آفریننده مادر یا دختر هر خانواده محسوب می‌شود که با خونشان عجین شده از گذشته به نسل امروزی رسیده است.
ترکمن‌ها با این ذوق و سلیقه و بردباری فرشینه‌ای خلق می‌کنند که علاوه بر ارزش هنری کاربردی نیز هست. مادر با هنر دستان خود، فرش را زمینه و جلوه‌گر اندیشه‌اش می‌کند. با هر گره تمامی احساس و عاطفه و عشق مادرانه‌ش را به دختر هدیه می‌دهد. زن ترکمن زندگی‌ش را به قالی می‌بخشد و ذره ذره جسم و روحش را بر تار و پود قالی گره می‌زند. در واقع همین مادران ترکمن بودند که خلاقیت و تلاش، در طول زمان هنر فرش ترکمن را به این جایگاه رساندند.
در وصف هنر ترکمنان
گ. موشگوا خبره هنر بافت قالی می‌نویسد: «نقش و نگار ترکمنی به رغم تفاوت‌های محلی و قبیله‌ای، سبکی یگانه دارد. همه‌ی نقش و نگارها اقتباسی ساده نیستند. بلکه این‌ها نشانه‌های پیدایش مشترک گروه‌هایی هستند که امروز قبیله‌ای مستقل‌اند. یا نشانه‌ی اتحاد چندین گروه هستند. این هماهنگی را میتوانیم در نقش و نگارهای تکه‌ها، یموت‌ها، ارسای‌ها و ساریق‌‌ها بیابیم که بنابر شواهد تاریخی، درای پیدایش مشترک بوده‌اند.»
اما پا به پای ویژگی‌های مشترک در نقش و نگارها و تفاوت قبیله‌ای نیز به خوبی نمایان هستند. دختران ترکمن فرش زیر پای خود و همسر آینده خویش را شخصا می‌بافند. به عنوان هنر دستی (جهیزیه) با خود به خانه شوهر می‌برند. ولی گاه برای فروش در بازار و ایجاد درآمد تکمیلی می‌بافند. یعنی درآمد حاصله از فرش را صرف هزینه‌های زندگی می‌کنند. مارکوپولو در سفر نامه‌اش می‌نویسد: «در دیدار با ترکمن‌های شام، قیصریه، سیواس در یافتیم که زیبا‌ترین فرش‌های دنیا و پارچه‌های ابریشمی قرمز و رنگ‌های بسیار زیبا را در این مناطق می‌بافند.»
تاریخچه کوتاهی از بافت فرش مطالعه کردید. در این پست خیلی اندک و گذرا به بافت فرش در میان ترکمنان اشاره‌ای شد. در پست‌های آینده به طور خاص بیشتر و دقیق تر به بافت قالی دستباف میان ترکمنان خواهیم پرداخت.
تاریخچه بافت فرش دستباف
فرش دستباف از دسته منسوجاتی است که سابقه‌ای بسیار طولانی دارد. تاریخچه بافت فرش دستباف بر می‌گردد به سال‌های بسیار دور و دوران باستان. در این بخش تاریخچه‌ی مختصری از فرش دستباف را خواهید خواند. این متن از منبع «فرش دستباف ترکمن بازتاب خلاقیت و هنر» برداشت شده و در اختیار شما قرار گرفته است.
تاریخچه بافت فرش دستباف
در ادوار مختلف تاریخ، صنعت بافندگی تجسمی از فرهنگ و هنر هر قوم یا ملتی به حساب می‌آمد. هنر بافندگی در ایران نه تنها در برابر اقوام مهاجم مقاموت کرد، بلکه به آنان گاه سیمای ایرانی نیز بخشید. به اعتباری حرفه فرش بافی به شهادت تاریخ، بعد از بافت سبد و پارچه در دوران مادر شاهی که مردان مشغول به شکار بودند، توسط زنان به وجود آمد. فرش‌های اولیه از پوست درختان، پوست حیوانات و سایر الیاف نباتی همچون حصیر تهیه می‌شد. پس از اینکه حیوانات اهلی شدند، از پشم آنان برای بافت فرش استفاده می‌شد. در اشعار هومر از ارابه‌ّای ایرانی که با فرش‌های ارغوانی پوشیده شده بودند یاد شده است. گزنفون در کتاب آنابایس می‌نویسد: «ایرانیان برای زیر بسترهای خود از فرش‌های نرم استفاده می‌کردند.»
قدیمی‌ترین دستبافته‌ها
محققین گمان می‌کنند که پدید‌آورندگان نخستین فرش از پشم گوسفند، مردم چادرنشین آسیای مرکزی باشند. این نظر به این دلیل بود که مردم این منطقه پشم گوسفند در اختیار داشتند. قدیمی ترین نمونه‌ی فرش طرح دارد و گره بافت که بوسیله‌ی باستان شناس روسی رودنکو کشف شد، قالیچه پازیریک است. این قالیچه حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قدمت دارد. پروفسور روندکو باستان شناس معروف شوروی خبر از کشف فرشی داد که از گور یخ زده یکی از شاهان سکایی در آلتایی مغولستان نزدیک نواحی جنوبی سیبری بدست آمده است. نام این فرش را به اسم محل کشف شده آن پازیریک نهادند که امروزه در موزه آرمیتاژ لنینگراد نگهداری می‌شود. فرش پازیریک دارای چهل رج شمار است و در هر متر مربع ۳۶ گره دارد. رنگ فرش را سرخ تیره، قهوه‌ای، نارنجی و نوعی سبز متمابل به آبی و از نوع رنگ‌های گیاهی و حیوانی تشخیص داده‌اند.
صاحب نظران با توجه به شباهت نقش سوران، اسب‌ها، لباس‌ها و تزئینات آن که در حشایه بافته شده است، با نقش سوران و اسب‌های دوران هخامنشی در کاخ‌های سوخته‌ی تخت جمشید، حدس می‌زنند که این فرش را در جغرافیای فرهنگی ایران بافته‌اند. اما با توجه به اینکه در متن این فرش، ۲۴ گل دیده می‌شود (۴×۶ گل به موازات هم) می‌تواند نمادی از ۲۴ مرزند اوغوز باشد. بنابراین با توجه به خاستگاه اصلی اوغوزها یعنی مغولستان که مکان کشف فرش مذکور است، شاید بتوان گفت که این فرش دست باف اوغز‌هاست که امروز ترکمن شناخته می‌شوند.
هنر ترکمنان در بافت فرش
بر قله بلند هنر ترکمن، هنر فرش بافی می‌درخشد. فرش ترکمن از یک نوع پود، گره متقارن و از خانواده تخت بافت است. گره پود با استفاده صحیح از شانه مخصوص مناطق ترکمن نشین، ظرافت و فرم خاصی دارد. هنر قرش بافی در بین مردم ترکمن چکیده‌ایست از ذوق، صنعت، سلیقه، حوصله و بردباری این مردم. همچنین زاده ذهن خلاق، اندیشه جستوجوگر و دست‌های آفریننده مادر یا دختر هر خانواده محسوب می‌شود که با خونشان عجین شده از گذشته به نسل امروزی رسیده است.
ترکمن‌ها با این ذوق و سلیقه و بردباری فرشینه‌ای خلق می‌کنند که علاوه بر ارزش هنری کاربردی نیز هست. مادر با هنر دستان خود، فرش را زمینه و جلوه‌گر اندیشه‌اش می‌کند. با هر گره تمامی احساس و عاطفه و عشق مادرانه‌ش را به دختر هدیه می‌دهد. زن ترکمن زندگی‌ش را به قالی می‌بخشد و ذره ذره جسم و روحش را بر تار و پود قالی گره می‌زند. در واقع همین مادران ترکمن بودند که خلاقیت و تلاش، در طول زمان هنر فرش ترکمن را به این جایگاه رساندند.
در وصف هنر ترکمنان
گ. موشگوا خبره هنر بافت قالی می‌نویسد: «نقش و نگار ترکمنی به رغم تفاوت‌های محلی و قبیله‌ای، سبکی یگانه دارد. همه‌ی نقش و نگارها اقتباسی ساده نیستند. بلکه این‌ها نشانه‌های پیدایش مشترک گروه‌هایی هستند که امروز قبیله‌ای مستقل‌اند. یا نشانه‌ی اتحاد چندین گروه هستند. این هماهنگی را میتوانیم در نقش و نگارهای تکه‌ها، یموت‌ها، ارسای‌ها و ساریق‌‌ها بیابیم که بنابر شواهد تاریخی، درای پیدایش مشترک بوده‌اند.»
اما پا به پای ویژگی‌های مشترک در نقش و نگارها و تفاوت قبیله‌ای نیز به خوبی نمایان هستند. دختران ترکمن فرش زیر پای خود و همسر آینده خویش را شخصا می‌بافند. به عنوان هنر دستی (جهیزیه) با خود به خانه شوهر می‌برند. ولی گاه برای فروش در بازار و ایجاد درآمد تکمیلی می‌بافند. یعنی درآمد حاصله از فرش را صرف هزینه‌های زندگی می‌کنند. مارکوپولو در سفر نامه‌اش می‌نویسد: «در دیدار با ترکمن‌های شام، قیصریه، سیواس در یافتیم که زیبا‌ترین فرش‌های دنیا و پارچه‌های ابریشمی قرمز و رنگ‌های بسیار زیبا را در این مناطق می‌بافند.»
تاریخچه کوتاهی از بافت فرش مطالعه کردید. در این پست خیلی اندک و گذرا به بافت فرش در میان ترکمنان اشاره‌ای شد. در پست‌های آینده به طور خاص بیشتر و دقیق تر به بافت قالی دستباف میان ترکمنان خواهیم پرداخت.